Một đơn vị xe tăng Liên Xô trong Chiến dịch giải phóng Kiev, tháng 11 năm 1943

Tại khu vực thành phố Kiev

Sau khi tập hợp các lực lượng mạnh tại các khu vực đầu cầu Lyutezh và Chernobyl, trong đó có Tập đoàn quân xe tăng cận vệ 5, các đơn vị đột kích từ lực lượng dự bị của Đại bản doanh Liên Xô gồm Quân đoàn xe tăng 5 của tướng A. G. Kravchenko và Quân đoàn pháo binh tầm xa số 7; ngày 3 tháng 11, chiến dịch tấn công Kiev chính thức mở màn.

Sáng sớm ngày 3 tháng 11 năm 1943, các đơn vị tuyến đầu của Tập đoàn quân xe tăng 4 (Đức) bị pháo binh và không quân Liên Xô oanh kích dữ dội. Từ đầu cầu Teteryev, Tập đoàn quân 60 của tướng I. D. Chernyakhovsky vượt sông tiến công vào Dymer, buộc tướng Hermann Hoth phải điều Quân đoàn bộ binh 13 lên chặn kích. chống cự lại hai tập đoàn quân Liên Xô tại khu vực đầu cầu phía bắc Kiev chỉ còn trơ trọi Quân đoàn bộ binh 7 phải phân tán trên hai hướng. Sư đoàn xe tăng 8 chặn giữ phía bắc Kiev, Sư đoàn bộ binh 7 giữ nội đô Kiev.

Nhanh chóng vượt qua và bao vây Sư đoàn xe tăng 8 (Đức) tại Mykulychi, phía tây Kiev 20 km, Tập đoàn quân xe tăng 3 (Liên Xô) phát triển nhanh chóng về phía nam. Ngày 5 tháng 11, Tập đoàn quân xe tăng 3 cắt đứt con đường sắt Kiev - Zhitomir tại thị trấn Svyatoshino và phát triển về phía tây nam Kiev. Quân đoàn kỵ binh cận vệ 1 tấn công theo sau Tập đoàn quân xe tăng 3 mở mũi đột kích về phía tây. Đi dọc con đường sắt Kiev - Zhitomir, họ tấn công Sở chỉ huy Tập đoàn quân xe tăng 4 tại Makarov và đến cuối ngày 6 tháng 11 đã đánh chiếm thị trấn Brusilov. Tấn công song song với Quân đoàn kỵ binh cận vệ 1, Tập đoàn quân 60 của tướng Cherniakhovsky nhanh chóng đẩy lùi Quân đoàn bộ binh 13 (Đức), đánh chiếm Borovka, Rayvka, Radomysl và phát triển về hướng Chernyakhov. Cánh phải của Tập đoàn quân 60 đánh chiếm Malyn và hướng đòn tân công về phía Konotop (???).

Tập đoàn quân 38 được Quân đoàn xe tăng cận vệ 5 của Tập đoàn quân xe tăng 3 mở đường, đánh thẳng vào nội đô Kiev. Chiều tối ngày 5 tháng 11, Tập đoàn quân 38 đã tiến đến ngoại ô phía bắc Kiev. Đến 4 giờ sáng ngày 6 tháng 11, Tập đoàn quân 38 và Quân đoàn xe tăng cận vệ 5 đã hoàn toàn làm chủ Kiev.[8][9][10] Ngay sau khi giải phóng Kiev, Phó tư lệnh Phương diện quân Ukraina 1 A. A. Gresko và Tư lệnh Tập đoàn quân xe tăng 3 P. S. Rybanko được lệnh vạch ngay kế hoạch mở rộng bàn đạp Kiev.

Trong đội hình Phương diện quân Ukraina 1 có Lữ đoàn độc lập Tiệp Khắc 1 (được) nâng cấp từ Tiểu đoàn bộ binh Tiệp Khắc 1) do Đại tá Lyuvich Svoboda chỉ huy. Toàn bộ lực lượng của lữ đoàn gồm 2 tiểu đoàn bộ binh và 1 tiểu đoàn xe tăng, được trang bị 12 xe tăng T-34 và 6 xe tăng T-70 do các tổ lái người Tiệp Khắc điều khiển. Lữ đoàn độc lập Tiệp Khắc số 1 khởi đầu tấn công vào lúc 12 giờ 30 phút ngày 5 tháng 11 năm 1943 từ phía tây bắc Kiev và tiến tới bờ sông Dnepr vào lúc 2 giờ ngày 6 tháng 11, sau đó tiến qua khu ngoại ô phía tây của thành phố và cùng với các đơn vị của Tập đoàn quân xe tăng cận vệ 3, Tập đoàn quân 38 (Liên Xô) giải phóng Kiev vào lúc 6 giờ 50 phút ngày 6 tháng 11 năm 1943.[11]

Ngày 11 tháng 11, Quân đoàn Kỵ binh cận vệ 1 có Quân đoàn xe tăng cận vệ 6 đi cùng đã tổ chức đột kích vào Zhitomir và Korosten. Tướng Erhard Raus lại phải chuyển sở chỉ huy Tập đoàn quân xe tăng 4 về Berdichev và chuẩn bị lực lượng để phản đột kích.

Phía bắc Kiev

Sau khi cánh phải của Tập đoàn quân 60 (Liên Xô) đột kích đến Malyn, Tập đoàn quân 13 của tướng Pukhov cũng chia làm ba cánh quân tấn công vào các Quân đoàn đoàn 56 và 59 (Đức). Cánh trái từ Garnostaypol, phía nam bàn đạp Chernobyl tiến dọc sông Yzh, đánh chiếm Narodichi và phát triển đến Ovruch. Cánh giữa xuất phát từ Kolyban (???) hướng đòn tấn công về Elsk. Cánh phải xuất phát từ Komaryn tiến dọc theo sông Pripyat, đánh chiếm Naroulia, phối hợp với Tập đoàn quân 61 (Phương diện quân Belorussia) đánh chiếm Bragin, Khoyniki, Yurovichi và áp sát thành phố Mozyr từ phía đông nam. Ngày 12 tháng 11, Tập đoàn quân 13 và cánh phải của Tập đoàn quân 60 vấp phải đòn phản đột kích của Quân đoàn xe tăng 56 (Tập đoàn quân 2-Đức), Quân đoàn bộ binh 59 và Quân đoàn bộ binh 13 được tăng cường Sư đoàn xe tăng SS "Đế chế".

Phía nam Kiev

Các quân nhân của Lữ đoàn độc lập Tiệp Khắc 1 được khen thưởng do có thành tích xuất sắc trong Chiến dịch giải phóng Kiev, ngày 23 tháng 12 năm 1943

Từ phía đông nam Kiev, các tập đoàn quân 27 và 40 tấn công lên phía bắc, hợp vây Sư đoàn cơ giới 20 (Đức) tại Vasinkov. Trước nguy cơ bị vỡ trận, tướng Hermann Hoth lệnh cho các sư đoàn xe tăng 24 và 48 rút sang phía tây, đồng thời chuyển Sở chỉ huy của mình từ Makarov về Zhitomir. Tại đây, ông ta nhận được quyết định cách chức của A. Hitler. Tướng Erhard Raus được chỉ định làm tư lệnh Tập đoàn quân xe tăng 4 kèm theo mệnh lệnh phải giữ được Kiev bằng mọi giá.

Ngày 7 tháng 11, Tập đoàn quân xe tăng cận vệ 3 phát triển đột kích dọc theo sông Irpen từ Fastov về Popelnya nhưng không thành công. Quân đoàn xe tăng cận vệ 5 cũng thất bại khi yểm hộ cho Tập đoàn quân 40 đột kích vào Grebeni ngày 8 tháng 11. Chính trong các trận đánh này, trinh sát mặt trận của Phương diện quân Ukraina 1 phát hiện một lực lượng lớn xe tăng Đức mới được tập hợp tại phía nam Kiev gồm Quân đoàn xe tăng 24 và Quân đoàn xe tăng 48 mới rút từ bàn đạp Bukrin về. Từ Vinitsa, Cụm Tập đoàn quân Nam tăng cường cho Tập đoàn xe tăng 4 các quân đoàn bộ binh 7 và 42 cũng Sư đoàn xe tăng "Đế chế" rút từ Tập đoàn quân xe tăng 1.

Nắm được tình hình bất lợi, ngày 13 tháng 11, Bộ Tư lệnh Phương diện quân Ukraina 1 ra lệnh cho các tập đoàn quân ngừng tiến công. Đây cũng là ngày mà tướng Erhard Raus tung ra các đòn phản kích bằng xe tăng với hy vọng lấy lại Kiev khi quân đội Liên Xô chưa kịp chuẩn bị các tuyến phòng ngự.